فعل، مهمترین رکن جمله است و شیوه کاربرد فعل در یک اثر، دغدغه های نویسنده برای ایجاد لایه های معنا و ارتباط تاثیرگذار با مخاطبان و کارکردهای روانی او را نشان می دهد. آیا می توان همچون شخصیت، فعل را به برون گرا، درون گرا و خنثی تقسیم کرد؟ پاسخ حاصل از یافته های این مقاله توصیفی-تحلیلی، به این پرسش مثبت است و بررسی غزل های سنایی نشان می دهد که چون سنایی در غزلیات عاشقانه به عشق های شهوانی و دست یافتنی دوره غزنویان می پردازد، گرایشی برون سو گرایانه دارد و فعل هایی کنشی، حرکتی و برون گرا را به کار می گیرد. اما، سنایی در غزل های قلندری که بیان رندانه مفاهیم و معانی عرفانی با واژگان تغزلی، عاشقانه و هنجارشکنانه است، معناگرایی و تازگی حال و هوا و عمق تجربه روحی خود و چندلایگی سخن را با کاربست فعل های درون گرا نشان می دهد. در این بخش، فعل های درون گرا، مفاهیمی چون: کشف و شهود، درون پروری، معرفت قلبی و توجه به احوال درونی و روحانی را نشان می دهند. تفاوت شیوه کاربرد فعل در غزل ها نشان می دهد که میان عمل و زندگی در حال تغییر سنایی با اندیشه های نو شونده او رابطه ای منطقی برقرار بوده است. بسامد بالای کاربرد فعل امر و خبری (است، بود، بدان و. . . ) در قلندریات، موید جنبه تعلیمی سخن است.

با اینکه روان شناسی مطالعه عموم بشر است، دانش و الگوهای کنونی به طرز بی تناسبی بر شواهدی از کشورهای غربی و صنعتی استوارند که تنها حدود 12 درصد از جمعیت جهان را دربر می گیرند. الگوهای تعمیم پذیرتر نیازمند داده ها از سراسر دنیا خواهند بود. دانش درباره ویژگی های جهانی در برابر ویژگی های خاص فرهنگی ضروری است تا سوگیری های فرهنگی در سنجش را ازبین برد و برای اینکه بدون تحمیل امپریالیستی الگوهایی که مناسب بافت غیرمعرف جهانی اند، پژوهش های میان فرهنگی را تسهیل کرد. زبان که یکی از عناصر فرهنگ است آینه اندیشه، نگرش، ساختارهای ذهنی مردم استفاده کننده از آن است. بازنمایی از ابعاد شخصیت و عشق از بازنمایی های مهم در زبان طبیعی هستند. زبان شعر عاشقانه فارسی نزدیک ترین زبان شعری به زبان عشق الاهی دانسته شده و زبان عشق زمینی برای بیان تجربیات عشق الاهی به کار رفته است. در این مقاله، غزل «ماه و ماهی» از جهت فرهنگی در ارتباط با سنت ادبی کلاسیک و فرهنگ معاصر ایرانی تحلیل شد. بررسی حاضر نشان داد که در این غزل نظام زبانی و نشانه شناسی شعر عرفانی برای بیان تجربه های عاشقانه به کار گرفته شده است. کاربست زبان در غزل یادشده و تحلیل رابطه بازتاب یافته در آن و توصیف های شخصیت و سایر ویژگی های معشوق، همگی توصیفی از بی رابطگی در میان عاشق و معشوق است تا وجود رابطه که این امر تداوم سنت ادبی و فرهنگ عرفانی در دوران معاصر در جامعه ایرانی را نشان می دهد. تحلیل های این چنینی در کنار پژوهش های واژگانی شخصیت به شناخت ساختار روانی فارسی زبانان کمک می کند.

بهره­مندی از عناصر طبیعی، یکی از شگردهای ادبی است که شاعران و نویسندگانِ سراسر جهان در قالب­ها و ساختارهایی متنوع به واسطه ی آرایه­های ادبی مانند تشبیه، استعاره، مجاز، نماد و ...، از آن سود جسته­ و می­جویند. در این جستار تلاش برآن بوده که  به روش تحلیل محتوا و به شیوه ی توصیفی-تحلیلی، به نحوه­ی بهره­مندی شاعر سرشناس شیلی، پابلو نرودا از این عناصر طبیعی و تحلیل زیباشناسانه­ی کاربرد آنها در مجموعه ی شعر صد غزل عاشقانه پرداخته شود. نرودا به دلیل نگاه ژرف و شناخت عمیق از جهان پیرامون خود و عناصر طبیعی موجود و انعکاس این عناصر در شعرش از اشتهار خاصی در جهان برخوردار بود و این مقاله ارزش های ادبی و زیبایی شناختی عاشقانه­های وی را در تجلی معشوق و شباهت وی با زنانگی موجود در عناصر طبیعی برجسته می کند. عناصر طبیعی در شعر او مضمون­های متنوعی را به طور نمادین و استعاری از زیبایی­های ظاهری و باطنی معشوق ترسیم می­کنند. عناصری همچون خاک که نماد زایندگی و بالندگی است و آب و باران که نماد حیات، زیبایی و شور و امید ند. استفاده ی نرودا از این عناصر، نشان دهنده ی تسلط او بر زبان و قدرت تخیل بی نظیر او در خلق تصاویر بدیع و معانی عمیق است. این عناصر به غنای ادبی و زیبایی شناختی این مجموعه شعر افزوده اند و به خواننده در درک عمیق تر احساسات و تجربیات شاعر کمک می کنند.

تخیل هنری شاعر مهم ترین عامل شکل دهنده به شعر اوست، اما مکان و زمان بر گفتمان وی تاثیر چشمگیری دارد. در پیوند با این موضوع، شعر غنایی فارسی به ویژه غزل، حاصل حساسیت و عاطفه شاعر در روزگاری پر تلاطم است. چنین روزگاری دو واکنش را از سوی شاعر در برداشته؛ فروخزیدن به جهان درون یا برون رفت از مکان واقعی و جستجوی زمان مکانی عاری از آشوب. در این میان دو شاعر از دو دوره و سبک ادبی فارسی یعنی «سبک عراقی» و «هندی» که به سبب تحولات عمیق فرهنگی دینی، سیاسی و اجتماعی، بخش قابل توجهی از عمر خود را در سفر و مهاجرت سپری نمودند، موجد نگرش های متفاوتی به جایگاه و ویژگی های معشوق در غزل گردیدند که پیش از آن بی سابقه بوده است. در این پژوهش کوشش شده به روش توصیفی تحلیلی، غزل های عاشقانه سعدی و یکی از پیروان او (طالب آملی) بررسی شود تا تحولات ایجاد شده بوسیله این دو شاعر متاثر از سفر و یا مهاجرت بر اجزای غزل نقد گردد. حاصل کار نشان می دهد ریشه های اصلی تفکر دو شاعر، متاثر از زمینه و زمانه مهاجرت یا سفر به غرب و شرق (عراق و شبه قاره)، خودآگاه منجر به تغییر زاویه دید شاعر در پرداخت مضمون عشق، منش وکنش معشوق و عاشق و توصیف ظاهر ایشان شده و مفاهیم و گفتمان جدیدی را در حوزه شعر غنایی فارسی رقم زده است.

عشق پاسخی به معمای وجود انسان و جوابی کامل به عمیق ترین نیاز او برای غلبه برجدایی و رهایی از زندان تنهایی خویش است. مضمون عشق در غزل شکسپیر به متون ادبی فارسی بسیار نزدیک است. غزل سعدی یکی از بهترین جلوه گاه های ظهور عشق است و این عشق را می توان از جهاتی با عشق شکسپیر مقایسه کرد.شکسپیر از نظر زمانی حدود سه قرن با سعدی فاصله دارد اما از نظر محتوا می توان شباهت های قابل توجهی درغزل های هردو یافت.روش تحقیق در این نوشته، به شیوه مقایسه معنایی است به این شکل که محتوا و مضمون غزل های شکسپیر با محتوای برخی ابیات غزل های سعدی مقایسه شده است. طی مطالعه اجمالی غزل های عاشقانه سعدی و غزل های شکسپیر شباهت های معنایی و مفهومی قابل توجهی ملاحظه شد. ابتدا شباهت ها و سپس تفاوت ها دسته بندی شده است. با توجه به این که تعداد غزل های شکسپیر نسبت به غزل های سعدی کم تر است، بسامد تکرار یک مفهوم در غزل های سعدی بیشتر مشاهده شد، به این دلیل در متن، گاه چندین شاهد مثال از سعدی در برابر یک یا احیانا چند شاهد مثال از شکسپیر آورده شده است. شایان ذکر است که امکا ن مقایسه و بررسی تمام غزل های سعدی و شکسپیر در این مجال نبود و این نوشته، می تواند چشم انداز روشنی برای پژوهش های بیشتر باشد.

حافظ تلفیق کننده عشق و عرفان در شعر فارسی است. دو مقوله ای که سخن گفتن درباره هر یک از آنها به تنهایی، افزوده ای بر مکررات است؛ زیرا هم عشق و هم عرفان در شعر شاعران دیگر به فراوانی آمده و درباره هر دو، سخن به نهایت رسیده است. اما در تلفیق این دو پدیده روح انسانی در شعر و به ویژه در شعر حافظ نه تنها بر بیرنگی تکرار نمی افزاید بلکه هر دو را بیش از پیش رنگ آمیزی و نگارگری می کند. در میان غزل های نقاشی شده حافظ پاره ای عاشقانه، بسیاری عارفانه و تعداد فراوانی نیز عاشقانه-عارفانه هستند که البته تفکیک یا جدا کردن آنها، کاری آسان نمی نماید. در این مقاله در حد امکان از غزل های عاشقانه و غزل های عارفانه حافظ و تعداد آنها یاد شده است؛ اما این نظر قطعی نیست و چه بسا که هر دو نوع غزل جای بیشتر یا کمتری را در دیوان حافظ برای خود اشغال کرده باشند.

یکی از بحث های اساسی در شناخت ابعاد مختلف شعری حافظ تأثیر و بهره مندی او از ادبیات گذشته و پیش از وی بوده است.مهمترین پرسش مقاله این است که حافظ تا چه میزان به شعر، مضمون، عبارت، شکل و ساختار شاعران پیش از خود در مضامین عاشقانه نظر داشته است؟پژوهش حاضر با تکیه بر اقتباس، تأثیر، شباهت، درج، تضمین، تلمیح، اخذ مضمون،استقبال، نظیره گویی، قرابت در استعمال واژه و اشتراک در لفظ به بازشناسی کاربست‎های مهم آنها در غزلیات عاشقانه حافظ و غزلیات سعدی ،خواجوی کرمانی،سلمان ساوجی،کمال خجندی و سیف فرغانی پرداخته است. نتیجۀ تحقیق که با روش تحلیل مقایسه ای و استفاده از اسناد کتابخانه ای انجام شده نشان می دهد درمیان 497 غزل حافظ، با تکیه بر دیوان تصحیح خانلری، 70 غزل با مضمون صرفاً عاشقانه وجود دارد که میزان همروالی آنها با اشعار عاشقانۀ شاعران مورد پژوهش بدین قرار است: سعدی 17 مورد، خواجوی کرمانی 15 مورد، سلمان ساوجی 6 مورد، کمال خجندی 5 مورد و سیف فرغانی 1 مورد. بیشترین موارد همروالی، در هم شکلی های وزنی؛ اشتراک در قافیه و ردیف و أخذ مضمون و اقتباس است.

افصح المتکلمین سعدی شیرازی، خداوندگار غزل عاشقانه پارسی است که توفیق یافته است عالی ترین و زیباترین احساسات آدمی را با محوریت عشق و دوستی به زبان شعر بیان کند و در این راه کسی را یارای رقابت با او-در نوع خود-نیست.این غزل ها البته به واسطه گرایش شیخ به اخلاق و آدمیت و نیک رفتاری، که در «گلستان» و «بوستان» و مواعظ به آنها توجه بیشتری داشته است - از رویکردهای اخلاقی و انسان ساز خالی و بی بهره نیست.مقاله حاضر بر آن است تا رگه هایی از گرایش به اخلاق در غزل عاشقانه سعدی را نشان دهد و بر این نکته تاکید کند که اخلاق در آثار سعدی بر پایه عشق است و دوستی و عشق نیز بر بنیاد اخلاق و انسانیت است. در این صورت شیخ توفیق یافته است به بهانه مضامین عاشقانه و احساسی، تعلیم اخلاق مردمی را هم در مکان توجه قرار دهد.